The world will not be destroyed by those who do evil, but by those who watch them without doing anything.
Albert Einstein
De verkiezingen voor een nieuw Europees parlement (6 – 9 juni) wordt door velen gezien als de belangrijkste Europese verkiezingen ooit. Een nieuwe Europese commissie staat voor een groot aantal uitdagingen. Buiten Europa zijn de oorlog in Oekraïne, het conflict tussen Israël en Hamas en Donald Trump, die mogelijk opnieuw president van de Verenigde Staten wordt, lastige dossiers. Binnen Europa zijn vooral klimaat en migratie hete hangijzers. Klimaatwetgeving, die voor sommige partijen niet snel genoeg kan gaan, ligt vooral bij (radicaal) rechtse partijen onder vuur. Afgaand op de peilingen gaat (radicaal) rechts een grote overwinning boeken bij de komende verkiezingen. Deze partijen zeggen dat ze klimaatwetgeving gaan terugdraaien. Kan dat zomaar? En zo ja, wat zijn de consequenties?
Daarom: 6 vragen over de Europese verkiezingen en wat betekent dit voor de Europese klimaatwetgeving?
- Wat waren ook alweer de prioriteiten in 2019?
De Europese commissie, onder leiding van Ursula von der Leyen, startte met een ambitieuze agenda: Europa moet vóór 2050 klimaatneutraal zijn, de komende 10 jaar moet het digitale decennium van Europa worden en een gerichte geopolitieke aanpak moet Europa meer invloed in de wereld geven. Deze doelen werden uitgewerkt in 6 prioriteiten:
- Europese Green Deal (Europa wordt het eerste klimaatneutrale continent door over te schakelen op een moderne hulpbronnenefficiënte economie).
- Een Europa dat klaar is voor het digitale tijdperk (mensen beschikken over nieuwe technologieën die hen mondiger maken).
- Een economie die werkt voor mensen (aantrekkelijk investeringsklimaat, groei van hoogwaardige banen vooral voor jongeren en kleine bedrijven).
- Een sterker Europa in de wereld (EU komt op voor multilateralisme).
- Bevordering van onze Europese levenswijze (bescherming rechtstaat en opkomen voor rechtvaardigheid en kernwaarden van de EU).
- Nieuwe impuls voor Europese democratie (meer inspraak, bescherming democratie tegen buitenlandse inmenging).
Maar na dit veelbelovende begin werd Europa geconfronteerd met uitdagingen die deze agenda compleet op z’n kop heeft gezet. Allereerst de uitbraak van Covid 19, met grote gevolgen voor de samenleving en de economie. Hoewel de economische impact tijdens de pandemie zeer groot was, herstelde Nederland wonderbaarlijk snel: in 2021 was de economische groei 5%, de werkloosheid met 4,2% historisch laag en de inflatie was slechts 2,7%. Ondanks de verwachtingen dat Covid een ‘game changer’ zou zijn, bleek de Europese burger snel terug te gaan naar het ‘oude normaal’. Er werd gewerkt, geconsumeerd en gereisd alsof er 2 verloren jaren ingehaald moesten worden.
Totdat Rusland Oekraïne binnenviel, toen bleek Europa ineens zeer kwetsbaar.
Niet alleen omdat de energieprijzen door het dak gingen (met hoge inflatie tot gevolg), ook de beperking van gas- en olietoevoer had grote consequenties voor onder andere de (glas)tuinbouw, kunstmest- en staalbedrijven en kleinere bedrijven als bakkers. Maar niet alleen energievoorziening was een probleem, ook de vluchtelingenstroom vanuit Oekraïne gaf grote druk op de Nederlandse samenleving (denk aan het huizentekort). Ook de inflatie liep op, waardoor het consumentenvertrouwen daalde met als gevolg een daling in bestedingen. Europa werd gedwongen de bakens te verzetten.
- En wat zijn de prioriteiten nu?
De Russische inval heeft tot belangrijke prioriteitswijzigingen geleid. De Green Deal is niet van tafel, maar de aandacht is verlegd naar energievoorziening en (schone) technologie. Strategische autonomie, met name op het gebied van (fossiele) grondstoffen heeft aan prioriteit gewonnen. Ook hebben Covid en de Russische inval geleid tot een hogere prioriteit van de eigen industrie – reïndustrialisatie. Veiligheid en defensie, in het programma van 2019 niet genoemd, staan nu wél hoog op de prioriteitenlijst. Tot slot, en misschien voor Europese burgers wel het belangrijkste thema: migratie. Crises in andere delen van de wereld brengen migratiegolven op gang die Europese landen afzonderlijk niet meer aankunnen. Met name dit migratieprobleem zou wel eens een grote verschuiving in het Europese parlement tot gevolg kunnen hebben.
- Hoe gaat het Europese parlement er na juni 2024 uitzien?
De algemene verwachting is dat veel landen in Europa bij hun eerstvolgende verkiezingen een ruk naar rechts zullen maken. In Italië, Hongarije en Nederland besturen (of gaan besturen) radicaal rechtse partijen het land. In Finland, Zweden, Slowakije regeert radicaal rechts mee. In 15 andere landen in Europa krijgen radicaal rechtse partijen meer dan 20% van de stemmen. Hoewel de verschillen tussen de verschillende rechts-radicale (of populistische) partijen groot zijn, is er één thema dat hen verbindt: strengere migratiepolitiek. Dit betekent dat een nieuwe Europese Commissie immigratie een véél hogere prioriteit gaat geven, waarschijnlijk ten koste van het klimaat.
- Zijn er al wijzigingen doorgevoerd in Europese duurzaamheidswetgeving?
Ja, helaas wel. Drie belangrijke wetten zijn voor wat betreft de implementatie behoorlijk afgezwakt.
De Europese Commissie zelf heeft de eerste signalen afgegeven dat het voor wat betreft de klimaatwetgeving allemaal wel een tandje minder kan. De Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD), de wet die bedrijven verplicht jaarlijks een duurzaamheidsverslag op te leveren, is op een aantal belangrijke onderdelen afgezwakt. Zo worden de sectorspecifieke Europese standaarden met twee jaar uitgesteld en zijn de balans- en omzetdrempels voor het MKB met 25% verhoogd (waardoor bedrijven minder snel verplicht zijn duurzaamheidsrapportages op te leveren). Buitenlandse bedrijven moeten per 2029 CSRD rapportages opleveren, 1 jaar later dan in het oorspronkelijk voorstel.
De stemming over een tweede belangrijke duurzaamheidswet, de Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD) was door de Europese Raad uitgesteld. Ondanks een eerder bereikt akkoord tussen Europese Raad en Europees parlement hebben verschillende landen (waaronder Duitsland en Italië) uitstel weten af te dwingen. Het doel van de wet was dat bedrijven verplicht werden om ‘de gevolgen voor mens en milieu – variërend van kinderarbeid en slavernij tot vervuiling en emissies, ontbossing en schade aan ecosystemen – in hun toeleveringsketen en sommige downstreamactiviteiten zoals distributie en recycling te identificeren, beoordelen, voorkomen, beperken, aanpakken en herstellen’.1 Inmiddels is de wet aangenomen, maar ook hier in afgezwakte vorm. De wet geldt nu voor bedrijven vanaf 1000 werknemers en € 450 miljoen omzet (dit was 500 medewerkers en € 150 miljoen omzet). Klimaattransitieplannen, risicobeheer, doelstellingen om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5°C – het wordt allemaal (opnieuw) uitgesteld. Bij de brancheorganisaties, die hun lobbyisten aan het werk hebben gezet om de wet tegen te houden, zal de champagne ontkurkt zijn.
Tot slot de natuurherstelwet, deze is met een minieme meerderheid op de valreep aangenomen. Het doel van de natuurherstelwet was dat lidstaten in 2030 werken aan natuurherstel in 30% van de natuurgebieden die in slechte staat verkeren. In 2050 zou dit percentage 90% moeten zijn. Het percentage voor 2030 is verlaagd naar 20%, maar de grootste aanpassing is dat EU-landen niet verplicht zijn om verslechtering van de natuur te voorkomen, maar dat ze zich alleen maar hoeven in te spannen. Een belangrijke overwinning voor boerenorganisaties, die fel tegen deze wet zijn.
- Wat betekent dit voor duurzaamheidswetgeving?
Gelukkig ligt niet álle duurzaamheidswetgeving onder vuur. Veel Green Deal wetgeving ís aangenomen door de Europese Raad en het Europese parlement, denk bijvoorbeeld aan de Corporate Sustainability Reporting Directive (de CSRD). Echter de uitwerking hiervan in de European Sustainability Reporting Standards (de ESRS) kan nog door een veto tegengehouden worden door de Europese Raad en het Europese parlement2. Dit kan uiteraard ook gevolgen hebben voor de implementatie van de CSRD in de Nederlandse wetgeving, zeker nu Nederland lijkt af te stevenen op een kabinet met PVV, VVD, NSC en BBB. Geen van deze partijen geven duurzaamheid en duurzaamheidswetgeving prioriteit (en dat is dan nog een ‘understatement’). Wetgeving die dus al is aangenomen kan niet meer worden teruggedraaid, maar precieze invulling en invoering van de wetten kunnen serieuze vertraging oplopen.
- Hoe nu verder?
Dat er wat moet gebeuren, daarover is iedereen het inmiddels wel eens. Voor wat betreft het klimaat zijn er in de afgelopen jaren grote stappen gezet; Nederland is wereldkampioen zonnepanelen, het aantal warmtepompen stijgt jaarlijks met 35%, het aantal elektrische auto’s is in 2,5 jaar verdrievoudigd3. Heel eerlijk, op het gebied van natuurherstel en biodiversiteit hebben we nog behoorlijk wat stappen te gaan, maar waarom zou dat niet lukken? ‘Terugschrikken is geen optie’4, zei Diederik Samsom onlangs in een interview in de Volkskrant.
Naar verwachting zal een nieuwe Europese Commissie niet langer het voortouw nemen bij het verduurzamen van de economie. Maar dit hoeft ons niet tegen te houden! Als consument beslissen we zelf welke producten we kopen. Wat houdt ons tegen producten te kopen bij bedrijven die transparant zijn over hun duurzaamheidsambities en die hier jaarlijks verantwoording over afleggen? En ondernemers, waarom wachten op wetgeving die je verplícht om duurzaamheidsrapportages op te leveren. Neem je verantwoordelijkheid en start zelf jouw duurzaamheidstransitie en rapporteer hier transparant over!
Tot slot, terug naar de quote van Albert Einstein:
The world will not be destroyed by those who do evil, but by those who watch them without doing anything.
Wees dus geen toeschouwer, maar neem je verantwoordelijkheid en begin gewoon! Als consument met duurzamer consumeren en als ondernemer met duurzamer produceren. Voor de consumenten (en dat zijn we allemaal), de overheid heeft een uitstekende website die je helpt duurzame(re) keuzes te maken:
https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/duurzame-economie/vraag-en-antwoord/hoe-kan-ik-duurzaam-consumeren
En voor ondernemers, stel jezelf eens de vraag hoe je herinnerd wilt worden? Als een bedrijf dat duurzame keuzes zo lang mogelijk voor zich uitgeschoven heeft, geen verantwoordelijkheid heeft genomen voor haar aandeel in klimaatverandering, slechte arbeidsomstandigheden bij toeleveranciers niet is tegengegaan? Of spreekt men met respect over je, dat je vooropliep in duurzaam produceren, transparant was over je duurzaamheidsambities en dat je kon aantonen die ook te realiseren. Start gewoon met het opstellen van duurzaamheidsrapportages. Die dwingen je na te denken over de impact op mens en milieu die je bedrijf heeft, en hoe je die negatieve impact kunt verminderen en positieve impact kunt vergroten. Kijk op ESG-rapportages meer informatie.